10 شکست بزرگ در پرتاب های ماهواره ای جهان!

دستیابی به دانش فناوری پرتاپ ماهواره دستاورد بزرگی در صنعت فضایی هر کشور به محسوب می شود. اما چالش بزرگتری که وجود دارد، توانایی تبدیل این دانش به عمل است! یعنی ساخت ماهواره هایی که پس از پرتاب بتوانند در مدار قرار بگیرند و به درستی ماموریت خود را انجام دهند. شاید این یک جمله در نظر اول کار چندان دشواری در عصر امروز ما به نظر نرسد. اما جالب است بدانید که بزرگ ترین ابرقدرت های صنعت فضایی جهان نظیر آمریکا، روسیه، چین یا هند نیز نمی توانند ادعا کنند که به صورت 100% می توانند این کار را انجام دهند.

در واقع صدها عامل باید دست به دست هم بدهند تا بتوان ماهواره ای را از لحظه شروع پرتاب تا لحظه قرارگیری در مدار به درستی هدایت کرد و بدون شک کوچکترین مشکلی در این مسیر، می تواند تمام رشته های چند ساله را پنبه کند!

جالب است بدانید که هر ساله اکثر شکست های بزرگ و صدمات جبران ناپذیر مالی و جانی نیز در همین کشورهای ابرقدرت فضایی رخ می دهد و با استفاده از تجربه همین شکست ها است که نقایص این صنعت برطرف شده و این کشورها به پیشتازی خود در صنعت هوا و فضا ادامه می دهند. در ادامه اشاره ای به برخی از مهم ترین شکست هایی خواهیم داشت که در صنعت فضایی هر کدام از کشورها رخ داده و گاها، تبعات جبران ناپذیری را نیز برای آن ها به ارمغان آورده است:

1) روسیه اولین کشور فضایی در جهان

روسیه با پرتاب اسپوتنیک 1 ، نخستین کشوری بود که اسم خود را در زمینه پرتاب ماهواره های فضایی مطرح کرد. سازمان فضایی فدرال روسیه با نام روسکوسموس شناخته می شود. این سازمان در سال 1992 و پس از فروپاشی شوروی سابق تاسیس شد و امروزه برنامه های فضایی کشور روسیه توسط این سازمان اجرا می شود.

اما روسیه هم مشابه آمریکا، حوادث تاسف باری را در کارنامه فضایی خود مشاهده می کند، از جمله:

سایوز 1 ؛ بستر مرگ کاماروف

این فضاپیما نخستین سری از فضاپیماهای سایوز بود که در تاریخ 23 آوریل سال 1967 به فضا پرتاب شد. پرتاب این فضاپیما مصادف با مرگ ولادمیر کوماروف، فضانورد برجسته روسی بود. سرپرستی این ماموریت بر عهده یوری گاگارین، نخستین کسی بود که قدم بر روی کره ماه گذاشته بود.

هدف از این عملیات، این بود که پس از پرتاب این فضاپیما، فضاپیمای سایوز 2 به فضا پرتاب شود و طی یک راهپیمایی فضایی، فضانوردان سایوز 2 به سایوز 1 منتقل شوند و هر دو فضاپیما به زمین بازگردند. اما پس از پرتاب فضاپیمای 1 ، تعدادی از سلول های خورشیدی این سفینه از کار افتادند و سفینه توان لازم را برای ادامه فعالیت نداشت. کاماروف با درک این موضوع، تلاش بسیاری کرد تا این سفینه را به زمین بازگرداند، اما به علت ایراد در چتر ترمز این فضاپیما، او موفق به انجام این کار نشد و با برخورد فضاپیما به زمین انفجاری مهیب رخ داد. این ماموریت اولین شکست در پرتاب های فضایی جهان به حساب می آمد.

PROTON M ؛ قربانی اشتباه تکنیسین ها

دسامبر سال 2010 میلادی بود که روس ها اعلام کردند قصد دارند شبکه ماهواره های خود را در مدار زمین گسترش دهند. آن ها قصد داشتند که سه ماهواره GLONASS خود را درون موشک پروتون ام به فضا ارسال کنند. ماجرا از آن جایی شروع شد که تکنسین های این فضاپیما مطلع نبودند که مخزن سوخت این فضاپیما نسبت به نسخه قبلی تغییرات ابعادی داشته است. به همین دلیل حدود 1.5 تن اکسیژن مایع اضافه را به مخزن سوخت تزریق تزریق کردند. وجود این اضافه بار باعث شد تا قسمت چهارم موشک و محموله آن زودتر از موعد جدا شوند و به جای قرارگیری در مدار زمین، در دریای آرام قرار بگیرند.

سایوز MS-10 ؛ بدون تلفات

یکی از جدیدترین حوادثی برای که در صنعت فضایی روسیه اتفاق افتاده است، مربوط به فضاپیمای سایوز MS-10 بود. این حادثه در تاریخ 11 اکتبر سال 2018 میلادی اتفاق افتاد. گرچه خوشبختانه با تلفات مالی مواجه نبود. سایوز MS-10 قرار بود که حامل یک فضانورد روس و یک فضانورد آمریکایی به پایگاه بین المللی فضایی باشد، اما تنها 123 ثانیه پس از پرتاب، فضانوردان متوجه وجود نقص فنی در سیستم این موشک شدند و به همین دلیل کپسول فرود اضطراری خود را از موشک جدا کردند. خوشبختانه فضانوردان توانستند به سلامت بر روی زمین فرود بیایند، اما سایوز MS-10 در هوا منهدم شد.

سایوز MS-14 ؛ تلاشی بی فایده

روسیه در اقدام ناموفق دیگری تاریخ 22 آگوست سال 2019 یک فضاپیما حامل ربات انسان نمای «اسکای بوف اف -850» که با نام «فدور» نیز شناخته می شود را به فضا پرتاب کرد، اما اعلام شد که این فضاپیما در هنگام اتصال به ایستگاه پایگاه فضایی با نقص فنی مواجه شده و شکست خورده است.

چند روز پس از این شکست، روسبه مجددا موشکی را از پایگاه فضایی خود در قزاقستان به سمت فضا پرتاب کرد و گرچه این بار پرتاب موشک موفقیت آمیز بود، اما فدور دستاورد مناسبی برای روس ها به ارمغان نداشت. آن ها اعلام کردند که این ربات انسان نما، نمی تواند جایگزین مناسبی برای فضانوردان در سفرهای طولانی و سخت باشد.

2) آمریکا قطب صنعت فضایی جهان

آمریکا دومین کشوری بود که پس از روسیه در سال 1958 کار خود را با پرتاب ماهواره به فضا آغاز کرد و پس از آن، شکست های بسیار سنگینی را همراه با تلفات زیاد متحمل شد. در این قسمت به بزرگترین فجایعی که در صنعت فضایی این کشور رخ داده است، اشاره خواهیم کرد:

آپولو 1 ؛ فاجعه ای تمام عیار

27 ژانویه روزی تلخ در صنعت هوافضای آمریکا محسوب می شود. در این روز در واقعه ای عجیب، فضانوردان آمریکایی به نام های «روجر بی چافی»، «ویرجیل گاس گریسوم» و «ادوارد اچ ویات» که در حال تمرین درون بخش فرماندهی فضاپیما بودند، به طرز نامعلومی شاهد رخ دادن اشتعال مواد داخل سفینه بودند. در سفینه تنها از داخل باز می شد و در نتیجه هر سه نفر در آتش سوختند. وقوع این حادثه باعث شد تا ناسا تغییراتی اساسی در طراحی کپسول های فضاپیماهای خود اعمال کند.

چلنجر و چالش کشتن 7 فضانورد!

فاجعه چلنجر در تاریخ 28 ژانویه سال 1986 رخ داد. درست 19 سال و یک روز پس از حادثه آپولو 1 ! این حادثه به دلیل شرایط نامطلوب آب و هوا اتفاق افتاد. قبل از پرتاب این فضاپیما، شرکت سازنده اعلام کرده بود که برای اجرای آزمایش حتما باید دما بالای 11 درجه سانتیگراد باشد، چرا که در دمایی کمتر از این، سیستم دچار نقص فنی شده و انفجار این موشک را به دنبال خوهد داشت. اما با این حال، این موضوع چندان جدی گرفته نشد و آزمایش در روزی که دما تنها 2 درجه بالای صفر بود، اجرا شد. نتیجه این بود که تنها 73 ثانیه فضاپیما از لحظه پرتاب تا انفجار و کشتن 7 خدمه آن فاصله داشت. گرچه تجربه ای موثر از این آزمایش به دست آمد و آن، توانایی ساخت موشک برای کارکرد در هر شرایط آب و هوایی بود.

فالکون 9 و 139 ثانیه لعنتی!

فضاپیمای فالکون 9 در 28 ژوئن سال 2015 میلادی توسط شرکت معروف آمریکایی اسپیس ایکس (Space X) رخ داد. در هنگام پرتاب این موشک، هدف آن بود که موشک توانایی کارکردن به مدت 139 دقیقه را داشته باشد، اما این مدت تنها به 139 ثانیه انجامید. این موشک قرار بود تا تجهیزات مورد نیاز را برای فضانوردان در ایستگاه بین المللی ارسال کند.

اما پس از پرتاب اختلالاتی در فشار محفظه اکسیژن پیشرانه موشک مشاهده شد. ناظرین شاهد دود سفید رنگی بودند که به صورت عجیبی از سیستم پیشرانه بیرون می آمد. پس از این مدت، تنها 10 ثانیه طول کشید تا موشک منفجر و در دریا متلاشی شود. بعدها مشخص شد که خطای سخت افزاری، دلیل اصلی وقوع این حادثه بوده است.

3) چین

چین برنامه فضایی خود را از سال 1961 میلادی کار خود را با پرتاب ماهواره به فضا شروع کرد. با این اتفاق، این کشور پس از شوروی، آمریکا، فرانسه و ژاپن پنجمین کشوری محسوب می شد که پرتاب ماهواره را به فضا انجام داده است. این کشور پیشنهاد همکاری در حوزه ساخت و توسعه ایستگاه های فضایی جهانی را مطرح کرد، اما با مخالفت آمریکا مجبور به توسعه ایستگاه فضایی ملی خود شد. در این مسیر، این کشور نیز با شکست هایی روبه رو شده است که بد نیست نگاهی به آن ها بندازیم:

شروع کار با شکست!

شرکت Lansscape نخستین شرکت خصوصی چینی بود که قصد داشت در رقابت با شرکت باسابقه «SpaceX» آمریکا، نخستین فضاپیمای خود را به فضا بفرستد. این واقعه در تاریخ 28 اکتبر سال 2018 میلادی اتفاق افتاد. موشک «Zhuque-1» قرار بود که از مقر ارسال ماهواره Jiuquan به فضا پرتاب شود. اما پس از پرتاب، به دلیل مشکل فنی که در قسمت سوم این به وجود آمده بود، قسمت های 1 و 2 آن نیز نتوانستند در مدار قرار بگیرند و به این ترتیب رویاهای این شرکت نقش بر آب شد!

دومین موشک ؛ دومین شکست!

لانگ مارچ بی 5 با 849 تن وزن، یکی از غول پیکرترین سازه هایی بود که بشر تاکنون به فضا پرتاب می کرد. این موشک حامل سنگین ترین ماهواره بومی چین با نام شیجیان 20 (Shijian-20) بود که بیش از 8 تن وزن داشت. اما تنها 40 دقیقه از پرتاب گذشته بود که اعلام شد در هنگام پرواز انحرافی در حرکت موشک مشاهده شده و پرتاب شکست خورده است. این واقعه، ضربه ای دردناک برای چین بود که برای صنعت فضایی و موشکی خود برنامه هایی بلند مدت در ذهن می پروراند!

4) هند

سازمان فضایی هند که به اختصار ISRO نامیده می شود، بزرگ ترین آژانس فضایی در جهان محسوب می شود که کار خود را از سال 1969 آغاز کرد و نخستین ماهواره خود را در سال 1975 به فضا پرتاب کرد. پس از این ماجرا، این کشور به سرعت در صنعت فضایی پیشرفت کرد و توانست اولین کشوری در آسیا لقب بگیرد که ماهواره به کره مریخ فرستاده است! با این حال این کشور نیز در تاریخ فضایی خود همواره موفق نبوده است.

شکست در فرود بر روی ماه

14 جولای سال 2019 میلادی بود که هند قصد داشت فضاپیمای چاندرایان 2 (2Chandrayaan-) را به منظور کاوش بر روی ماه پرتاب کند. این اقدام در راستای ادامه فعالیت های موفقیت آمیز نسل قبلی این کاوشگر یعنی چاندرایان 1 بود که پیش از این به فضا پرتاب شده بود. اما درست یک ساعت قبل از قبل از پرتاب، گزارش نقص فنی ایجاد شده در سیستم عملیات را متوقف کرد. پس از این، تلاش های بسیاری در جهت رفع نقص انجام شد و بالاخره پرتاب ماهواره در تاریخ 22 جولای صورت پذیرفت. اما این فضاپیما نتوانست به درستی در مدار خود قرار بگیرد و با ایجاد اختلال در سیستم مخابراتی، عملیات ناتمام ماند.

5) فرانسه

حتی بهترین ها نیز اشتباه می کنند!

شرکت آریان اسپیس «Ariane Space» یک شرکت چند ملیتی است به عنوان نخستین سرویس اراده دهنده خدمات راه اندازی جهانی در سال 1980 تاسیس شد. این شرکت تاکنون در زمینه پرتاب های فضایی عملکرد موفقی داشته است، اما در سال 2018 اتفاقی رخ داد که عملکرد این شرکت را زیر سوال برد. قرار بود در تاریخ 25 ژانویه این سال این شرکت دو ماهواره Global-scale و Observations را به فضا بفرستد. اما مشکلی در سیستم مسیریابی موشک به وجود آمد که باعث شد فضاپیماها در مداری نامناسب قرار بگیرند. دلیل این مشکل، دستورالعمل های بدی بود که به موشک داده شده بود.

6) برزیل در رویای فضایی شدن

برزیل کشوری است که دقیقا بر روی خط استوا قرار گرفته است. بهره مندی از این ویژگی، این امکان را به آن ها می داد که با چرخش زمین، قدرت بالاروندگی موشک افزایش پیدا کند. قرار بود که این کشور در اوت سال 2003 ماهواره خود را به فضا پرتاب کند. اما درست 3 روز قبل از انجام آزمایش، فضاپیما آتش گرفت و انفجار شدیدی رخ داد که باعث مرگ 21 نفر گردید! مسئولان فضایی برزیل، علت این انفجار را سوء مدیریت و عدم پیش بینی درست میزان ریسک در حین عملیات راه‌اندازی اعلام کردند.

7) سرنوشت ژاپن مشابه چین

ژاپن یکی از کشورهای پیشرفته در صنعت هوافضا محسوب می شود. این کشور پس از شوروی، ایالات متحده و فرانسه، چهارمین کشوری بود که توانست ماهواره خود را به فضا پرتاب کند. پایگاه فضایی این کشور با نام جاکسا (JAXA) شناخته می شود که از 1 اکتبر سال 2003 فعالیت خود را شروع کرد.

شرکت Interstellar Technologies نخستین شرکت خصوصی فضایی ژاپنی بود که همانند Landscape رویاهای بزرگی را در سر می پروراند. این شرکت در تاریخ 30 جولای 2017 نخستین موشک خود را با نام MOMO-1 به فضا پرتاب کرد. اما چیزی جز سقوط و انهدام نصیبش نشد!

در تلاش دوم این بار در تاریخ 30 ژوئن 2018 این شرکت تلاش کرد تا موشکی دیگر را به مدار زمین ارسال کند. اما موشک تنها چند ثانیه پس از بلند شدن از روی زمین، سقوط کرد و منفجر شد. این موشک، MOMO-1 نام داشت.

8) جمهوری اسلامی ایران

کشور ما نیز با قدمتی نزدیک به 50 سال در عرصه ارتباطات ماهواره ای، از کشورهای با سابقه در این حوزه به شمار می رود. سازمان فضایی ایران که امروزه با نام ISA شناخته می شود، کارنامه درخشانی در زمینه پرتاب های فضایی داشته است، اما با این وجود، گاه شکست هایی در این مسیر اتفاق افتاده است که آخرین آن ها مربوط به پرتاب ماهواره ظفر می شود. این ماهواره به همراه ماهواره بر سیمرغ در روز 20 بهمن سال 1398 به سمت فضا پرتاب شد. اما نتوانست به سرعت مناسب جهت قرارگیری در مدار برسد و متلاشی شد.

پیش از این، ماهواره پیام در تاریخ 25 دی سال 1397 توسط ماهواره بر سیمرغ به فضا پرتاب شد. ساخت این ماهواره 10 تا 11 سال به طول انجامیده بود و بودجه ای بالغ بر 10 میلیارد تومان برای ساخت آن انجام شده بود. اما در نهایت نتوانست در مدار قرار بگیرد و شکست خورد.

در انتهای این مطلب، ویدئویی از 10 پرتاب ماهواره ای ناموفق تهیه شده که در تاریخ ماندگار شده اند. توجه شما را به تماشای این ویدئو جلب می کنیم.