پدر خودرو سازی ایران درگذشت!

دیروز شنبه دهم اسفندماه، در میان اخباری که منتشر شده بود، خبری دیدم که ناگهان توجه مرا به خود جلب کرد. مضمون این خبر این بود: «بنیانگذار ایران ناسیونال درگذشت». از بس اخبار کرونایی چک کرده بودم، ابتدا اهمیتی به این خبر مرگ ندادم، ولی ذهنم درگیر آن شد. راستش نام ایران ناسیونال ذهنم را ابتدا متوجه لوازم خانگی کرد، ولی جستجوی سریع بعدی در آرشیو ذهنم اثری از ارتباط بین ایران ناسیونال و لوازم خانگی نیافت. ناگزیر دستم ماوس را به سمت تیتر خبر راهنمایی کرد تا متن کامل آن را باز کنم و پاسخی برای کنجکاوی به وجود آمده پیدا نمایم. ایران ناسیونال نام قبل از انقلاب ایران خودرو و صاحب اصلی خودرو و برند پیکان در ایران است و محمود خیامی، پدر خودرو سازی ایران، یکی از برادران بنیانگذار ایران ناسیونال بود که دیروز در سن ۹۰ سالگی در شهر لندن درگذشت.

وب سایت فرارو در گزارش خبر درگذشت محمد خیامی نوشته است:

[quotes]«محمود خیامی بنیانگذار گروه صنعتی ایران خودرو، ایران ناسیونال سابق، در حالی که سن ۹۰ سالگی را پشت سر گذاشته بود، در شهر لندن درگذشت. خیامی‌ها در ۱۲ مهرماه ۱۳۴۱ با ده میلیون سرمایه، شرکت ایران ناسیونال که امروز ایران خودرو نام دارد را برای تولید اتوبوس‌های بین شهری تاسیس کردند، البته برادران خیامی در سال ۱۳۵۱ راه تجاری خود را از یکدیگر جدا کرده و ایران ناسیونال به محمود خیامی رسید. برادران خیامی قبل از انقلاب ده‌ها شرکت مختلف در صنایع سنگین ایجاد و خدمات بسیار زیادی را به توسعه صنعت در کشور کردند. بیمه آسیا، مبلیران، فروشگاه کوروش، کارخانه برجیستون، پیستون سازی ایران، ایدم تبریز و بانک صنعت و معدن از جمله برخی نام‌های آشنایی هستند که برادران خیامی پایه گذار آن‌ها بوده اند. ایران ناسیونال در سال ۱۳۴۵ قرارداد تولید پیکان را امضا کرده و تا سال ۱۳۵۳ شرکت به فروشی بالغ بر ۹۱ میلیارد تومان رسید. پس از انقلاب ایران ناسیونال مصادره شده و به ایران خودرو تغییر نام پیدا کرد. محمود خیامی هم به لندن رفت و نمایندگی بنز را در لندن و ۷ شهر دیگر در انگلستان و آمریکا به عهده گرفت».[quotes/]

به دنبال این خبر، علاقمند شدیم تا گزارشی از زندگی برادران خیامی و تاریخچه ای از کارخانه ایران ناسیونال را منتشر نماییم تا با انتشار مطلبی در بزرگداشت پدر خودرو سازی کشورمان ایران، ادای دینی به همه بزرگان صنعت این مرز و بوم داشته باشیم. در وبگردی هایم برای جستجوی نوشته ای مناسب در این خصوص، نوشته ای در روزنامه سازندگی با نام «اسطوره پیکان/ کارخانه ایران ناسیونال چگونه پا گرفت؟» با تاریخ انتشار ۵ اردیبهشت ۹۸ را مناسب تر دیدم. با هم این نوشته را می خوانیم:

احمد خیامی در سال ۱۳۰۳ و محمود در سال ۱۳۰۸ در خانواده‌ای مذهبی در مشهد به دنیا آمدند. احمد از نوجوانی و بعد از مدرسه در تعمیرگاه‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌موتور و ماشین (که آن زمان بیشتر ماشین‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سنگین بود) کار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد و کم‌کم به یک مکانیک خیلی‌خیلی حرفه‌ای بدل شد که به قول قدیمی‌ها دل و روده ماشین را پیاده و سوار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد. خیامی در ابتدای جوانی با فریدون سودآور (داماد حاج حسین ملک از فعالان اقتصادی بزرگ مشهد و کشور) که نمایندگی فروش اتومبیل‌ها و اتوبوس‌های مرسدس بنز و کامیون‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خاور را داشت آشنا شد.

فریدون سودآور که احمد و محمود خیامی را جوانانی پرتلاش و سخت‌کوش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دید، از آن ها حمایت کرد و همین موضوع هم باعث سریع‌تر شدن رشد آن ها شد تا اینکه در نهایت موفق شدند در مشهد گاراژ تعمیرات اتومبیل به خصوص ماشین‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سنگین راه‌اندازی کنند و برای خودشان دست به آچار شوند.

البته احمد خیامی به داشتن همین گاراژ و تعمیرات اتومبیل قانع نبود بلکه دوست داشت پایش را از این فراتر بگذارد و ساخت قطعات و بدنه ماشین را یاد بگیرد و همین شد که گاراژ را به برادر کوچک‌ترش محمود سپرد و خودش به تهران آمد و با کارگاه‌هایی آشنا شد که شاسی اتوبوس را وارد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند و خودشان اینجا بدون وجود خط تولید و کاملا دستی اتاق اتوبوس را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساختند و سرپا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند. احمد خیامی که ذوب در ابتکار و خلاقیت این مردان فنی شده بود، تلاش بسیاری برای یادگیری این موضوع کرد تا جایی که خودش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانست یک اتومبیل مچاله‌شده را دوباره سرپا کند.

احمد خیامی در مرحله بعدی توسعه کارش به فکر ورود به دنیای خرید و فروش قطعات خودرو و قطعات یدکی رسیده بود؛ او که در گاراژ تعمیرات خودرویش در مشهد بعد از چند سال کار به اهمیت تامین قطعات یدکی پی برده بود، تصمیم گرفت مغازه کوچکی برای فروش قطعات و لوازم یدکی اتومبیل راه‌اندازی کند. او مغازه‌ای کوچک در خیابان اکباتان اجاره کرد و یک تابلوی بزرگ با عنوان «فروشگاه تضامنی برادران خیامی» بالای آن نصب کرد و به فروش قطعات یدکی اتومبیل پرداخت. او در واقع برای جلب واردکنندگان قطعات یدکی که پولشان تضمین شده است، نام «تضامنی» را روی شرکت گذاشت. فروشگاه قطعات یدکی برادران خیامی با توجه به ابتکارات احمد و پشتکارش خیلی زود رونق پیدا کرد تا جایی که به یکی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فروش لوازم یدکی خودرو در پایتخت تبدیل شد و کم‌کم احمد خیامی حتی نمایندگی فروش لاستیک، باتری و برخی از قطعات خودرو را هم به صورت مستقیم از شرکت‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خارجی به دست آورد.

اما سقف آرزوهای برادران خیامی به خصوص احمد بسیار بلندتر از داشتن یک گاراژ تعمیرات و فروشگاه بزرگ قطعه‌سازی بود؛ آنها در مرحله بعدی توسعه کارهایشان حالا به فکر تولید خودرو افتاده بودند، کاری که به نوعی ترکیب همه قدم‌هایی بود که در سال‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوجوانی و جوانی برداشته بودند و حالا در آستانه ورود به میان‌سالی (دهه ۴۰ سالگی) می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواستند وارد کارزار بزرگی شوند و آن اتومبیل‌سازی (در ابتدا اتوبوس‌سازی) بود. اما در اولین گام برای حرکت در این مسیر احمد خیامی همه کارها را به برادرش محمود سپرد و خود راهی سفر به کشورهای مختلف برای دیدن صنایع خودروسازی شد. مثلا به فیات ایتالیا و چندین و چند کارخانه دیگر اتومبیل‌سازی سر زد و بعد با دیدی وسیع به ایران برگشت و با برادرش برای گرفتن مجوز احداث کارخانه تولید خودرو (اتوبوس‌سازی) به وزارت اقتصاد و معاونت صنایع که آن زمان مسئولیتش با رضا نیازمند بود، مراجعه کرد و با حمایت نیازمند مجوز احداث کارخانه را دریافت کرد.

کارخانه ایران ناسیونال روز ۱۲ مهرماه ۱۳۴۱ با سرمایه‌ای حدود ۱۰ میلیون تومان و با هدف مونتاژ و تولید انواع خودرو در خیابان اکباتان تهران متولد شد و از ۲۸ اسفندماه ۱۳۴۲ با تولید اتوبوس شروع به کار کرد. موسسان اولیه این کارخانه آقایان حاج علی‌اکبر خیامی، احمد خیامی، محمود خیامی و خانم‌ها مرضیه خیامی و زهرا سیدی رشتی بودند. برادران خیامی همیشه به توسعه کار و رشد فکر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند و به چیزی قانع نبودند؛ در سال ۱۳۴۵ قراردادی بین شرکت ایران ناسیونال و تالبوت انگلیس درمورد مونتاژ و ساخت خودروی پیکان بسته شد و به طور رسمی تولید پیکان در اردیبهشت سال ۱۳۴۶ با ظرفیت ۶۰ هزار دستگاه و با حضور مقامات کشورى آغاز شد.

در کارخانه ایران ناسیونال در سال ۱۳۵۳ خط تولید وانت شکل گرفت و کارخانه ریخته‌گری و موتورسازی نیز دایر شد تا نسبت به ساخت شش قسمت از موتور پیکان ۱۶۰۰ اقدام کند. جالب است که تولید پیکان پس از یک دهه تولید در انگلستان، در ایران شروع شد. محبوب‌ترین مکان‌هایی که بعد از ایران این خودرو در آن تولید یا فروخته می‌شد، انگلستان و استرالیا بود. در سال ۱۹۶۹ مدل دولوکس پیکان و در ۱۹۷۵ بهترین مدل پیکان که در ایران معروف به پیکان اونجر است، ساخته شد.

تالبوت در آن زمان موتور پرتحرک فورد را بر روی پیکان گذاشته بود. پیکان تا قبل از انقلاب در بیش از شش مدل تولید شد که پیکان استیشن، دولوکس، کار و جوانان برخی از مدل‌های قبل از انقلاب پیکان است. البته برادران خیامی در سال۱۳۵۱ و بعد از حدود یک دهه همکاری در ایران ناسیونال از هم جدا شدند و احمد خیامی که برای راه‌اندازی کارخانه تلاش بسیاری کرده بود کارخانه و توسعه آن را به برادرش واگذار کرد و خود وارد صنعت بیمه و مبل شد و شرکت بزرگی با عنوان مبلیران تاسیس کرد. با پیروزی انقلاب اموال برادران خیامی از جمله کارخانه ایران ناسیونال مصادره شد و نامش به ایران خودرو تغییر پیدا کرد.

احمد خیامی بعد از انقلاب به تورنتو رفت و در نهایت زمانی که برای درمان سرطان به لس‌آنجلس رفته بود درگذشت. محمود خیامی نیز هم‌اکنون در انگلستان زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. او چندین نمایندگی فروش مرسدس بنز را دارد ولی بیشتر ساعت‌های ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روزمره‌اش به فعالیت در انجمن خیریه‌ای که تاسیس کرده، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذرد.

در پایان این نوشته یادآوری می کنیم که محمود خیامی یکی از خیرین بزرگ مدرسه ساز در ایران پس از انقلاب هم بود. آفتاب عمر این تلاشگر بزرگ عرصه ی زندگی بالاخره روز گذشته غروب کرد تا پرونده ی تلاش و مجاهدت یکی دیگر از صنعتگران قدیمی و پر آوازه کشورمان بسته شود. به امید پیروزی، موفقیت و سربلندی همه صنعتگران کشور عزیزمان ایران.