تعطیلی سرنوشت تلخ کارخانه های قدیمی ایرانی؟!

یادآوری برخی برندها و نام های تجاری برای ما حکم بخشی از خاطرات دوران گذشته مان را دارند. برندهایی که بخشی از زندگی ما را تشکیل می داده اند، زمانی زندگیمان به استفاده از محصولات آن ها و یا حتی کار در کارخانجات تولیدی آن ها وابسته بوده است. با دیدن تبلیغات آن ها در تیزرهای تبلیغاتی تلویزیون احساس فخر می کردیم و خشنود از تهیه لوازم آن ها گاها خرید آن ها را به دوستان یا همسایگان پیشنهاد می دادیم! اما امروزه کم تر نامی از آن ها می شنویم و شاهد تعطیلی کارخانه ها به دلیل سیاست های خصوصی سازی اشتباه، واردات بیش از حد و یا عدم شایستگی مدیران آن ها هستیم. به همین بهانه در این مقاله سعی داریم تا با 6 مورد از نمونه های بارز این شرکت ها و سرگذشتشان آشنا شویم.

ارج ؛ قدیمی‌ترین تولیدکننده لوازم خانگی ایران

“ارج، نامی که می ‌شناسید و به آن اطمینان دارید” تبلیغی بود که شاید هنوز به یاد داشته باشید. ارج یک سازنده بزرگ محصولات لوازم خانگی در کشور بود. این شرکت از سال ۱۳۱۶ با هشت کارگر ساده مشغول تولید شد و با قدمتی ۷۹ ساله، قدیمی ‌ترین سازنده لوازم خانگی ایران لقب گرفت.

انتخاب نام این شرکت علاوه بر اینکه از اول نام خانوادگی خلیل ارجمند، بنیان‌گذارش گرفته شده بود، اختصاری برای سه واژه آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری است.

شرکت ارج در آغاز کارهای آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری انجام می‌داد و همچنین صندلی‌های تاشو نیز تولید می‌کرد. در دهه ۱۳۵۰ فعالیتش گسترش یافت و به تولید لوازم خانگی از جمله یخچال، بخاری، ماشین لباس‌شویی و کولر نیز روی آورد.

با شروع نهضت صنعتی‌شدن، کارخانه ارج نیز دست به کار شد و شروع به تولید یخچال برقی کرد. تولید یخچال در سال ۱۳۴۱ کاملا تصادفی رخ داد. در مسافرتی که مدیر این شرکت به دانمارک کرد هدفش بازدید از کارخانه‌ای برای تولید ظرف‌شویی بود و به توافق نهایی هم نزدیک شده بود، اما با بازدید از کارخانه یخچال‌سازی نظرش عوض شد و ساخت یخچال را آغاز کرد.

یک سال بعد آبگرمکن برقی ۵۰ گالنی ساخت ارج به بازار آمد. تولید آن توسط ارج به توسعه بهداشت شخصی مردم و افول خزینه و حمام‌های عمومی که عامل شیوع بسیاری از بیماری‌ها بود، کمک شایانی کرد. طی واگذاری‌ها، این کارخانه و دارایی‌های آن که به گفته هاشمی (مدیر کل پیشین دفتر صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صنعت) فقط زمین و سوله کارخانه بود، واگذار شد.

در پی مشکلات مالی، کارخانه ارج رو به سقوط گذاشت تا سرانجام در روز ۲۴ خرداد ۱۳۹۵ با پلمپ قضایی، پس از 79 سال تعطیلی انبار کارخانه ارج اعلام شد.

نساجی مازندران؛ کارخانه ای که لقب قطب ریسندگی ایران را یدک می کشید …

کارخانه نساجی قائمشهر که با نام نساجی مازندران هم شناخته می‌ شود، از نخستین واحدهای صنعتی بزرگ کشور محسوب می ‌شد که کلنگ آن در سال ۱۳۰۷ به زمین زده شد و سال ۱۳۱۳ به بهره ‌برداری رسید. بعدها تعداد کارخانه نساجی در قائمشهر به سه واحد رسید تا چرخه ریسندگی کامل شود.

کارخانه شماره 1 شماره یک واحد چیت ‌سازی بود، شماره دو منسوجات پرده ‌ای، ملحفه ‌ای، پیراهنی، فاستونی و … را به تولید می رساند و کارخانه شماره سه که در سال ۱۳۵۶ از محل سرمایه شرکت و با مشارکت بانک صنعت و معدن به بهره ‌برداری رسید، برای تولید نخ و منسوجات نخی و مصنوعی به کار گرفته شد.

نساجی مازندران، قائمشهر را تبدیل به شهری بزرگ کرد تا به غیر از مازندرانی‌ ها، کارگرانی از سراسر کشور به این شهرستان هجوم آورند و به برکت وجود این کارخانه کسب روزی کنند. اما گذشت زمان و تغییرات مختلف از کاهش کشت پنبه در مازندران گرفته تا فرسودگی ماشین ‌آلات و سنگینی بوروکراسی ناشی از مالکیت دولتی سبب شد تا مشکلات کارخانه‌ های نساجی از سال ۷۲ با واگذاری آن به یک بانک خود را نشان دهند.

این مشکلات از دهه 80 با واگذاری ‌های مختلف و نسخه ‌هایی که با تغییر هر دولت، وزیر و استاندار پیچیده می ‌شد، پیچیده تر شد تا جایی که به دلیل فرسودگی ماشین آلات و رکود شدید در سال های 90 و 91 تعطیلی کارخانه های آن رسما کلید خورد!

گرچه اخیرا خبرهایی مبنی بر حمایت های دولتی و نهادها مطرح شده است تا این کارخانه ها دوباره به روزهای اوج برگردند و مدیر عامل نساجی هم در مصاحبه با ایرنا خبر از روغن‌کاری چرخ‌های این کارخانه داد، ولی با مراجعه به وب‌سایت شرکت متوجه می‌شویم که از زمستان سال گذشته هنوز به‌روز نشده و خبری از محصولاتش در بازار نیست.

آزمایش؛ افول گرما و سرمای ایرانی

کارخانه آزمایش در سال ۱۳۳۷ توسط “محسن آزمایش” بنیان گذاشته شد. برندی که شاید هنوز کولرها و یخچال های آن در خانه های ما باشد. برندی که به دلیل ایرانی بودن، طرفداران زیادی در بین خریداران لوازم گرمایشی و سرمایشی داشت …

آزمایش در اصل ابتدا کارگاهی برای ساختن صندلی، مبل و آبکاری فلزات بود. روزگاری که گازکشی‌ها در تهران و چند شهر دیگر پا گرفته بود و بخاری‌های کپسولی در بورس بودند، آزمایش نیز به سرعت مدل‌های متنوع خود را به بازار عرضه می‌کرد. بخاری، کولر و یخچال که از عمده تولیدات آزمایش به شمار می‌رفتند، در آن روزها حرف اول را در هر خانه‌ای می‌زدند و فروش قابل توجهی داشتند.

زمانی که مدیریت این شرکت، رشد و توسعه آزمایش را به چشم دید، با پیش‌بینی تولید سالانه یک میلیارد ریال،‌ زمینی به مساحت ۱۸۵ هزار متر در کیلومتر ۱۰ جاده آبعلی، سه راه آزمایش خریداری و کارخانه‌ای دیگر بنا کرد. این بار محصولات نسبت به گذشته با تنوع بیشتری همراه بود، چندین نوع یخچال، کولر، آب‌گرمکن، تختخواب فلزی، بخاری و اجاق گاز نیز در کنار محصولات قبلی افزوده شد، اما فروش آن دیگر مانند گذشته نبود!

در همین سال ‌ها مجموعه آزمایش از طریق بورس به بخش خصوصی واگذار شد. در سال ۱۳۸۸ به دلیل بدهی ‌های فراوان، تعداد کارکنان واحد مرودشت آزمایش، از ۱۴۰۰ نفر به ۱۶۰ نفر کاهش یافت و کارخانه به حالت نیمه تعطیل درآمد. اما اکنون خبری از تولید کارخانه آزمایش نیست، چرا که متاسفانه دیگر برند ایرانی آزمایش در میان تعداد زیادی از محصولات لوازم خانگی مرده است!

بسیاری از کارشناسان و فعالان صنعت لوازم خانگی بر این باورند که یکی از دلایل افول و تعطیلی کارخانه آزمایش، نبود مدیریت مناسب این شرکت بود.

کفش بلا؛ شیرهای پیری که اسیر واردات شدند

بعید به نظر می رسد که تاکنون از برند بلا کفشی تهیه نکرده باشید! برندی که روزگاری دومین برند معروف کفش ایرانی بود و روزگاری رقابت این کفش با کفش ملی و در بازه ای کفش وین بر سر کیفیت، دیدنی بود.

این برند، تولدش را مدیون خانواده عمید حضور است. پدر و پسرانی که از کاشان به تهران کوچ و پس از مدتی با خرید یک زیرپله در بازار، فروش کیف و کفش را آغاز کردند. همین موضوع مقدمه‌ای شد تا خشت اول بنای «بلا» را بگذارند.

سیستم توزیع به تدریج کفش بلا را از تولید و تجارت ملی مبدل به یک شرکت بزرگ برای برندسازی و مارکتینگ صنعتی در ابعاد ملی کرد. تولیدات بلا کفش‌های مختلفی مثل پوتین، کفش‌های مجلسی، ورزشی و دمپایی را در بر می‌گرفت.

اما با وقوع جنگ تحمیلی،  ورق بر روی این شرکت برگشت و مشکلات اقتصادی و نابه سامانی مالکان این برند، بلا را در مسیر نزولی قرار داد. واردات نابه سامان، رکود و مدیریت ناموفق پای بر گلوی این شیر پیر قرار داده بود تا جایی که آن را تکه تکه کرد و به بخش خصوصی واگذار کرد.

مدیریت این شرکت در زمان نگارش این مقاله در دست یک بانک است و با استفاده از نام این برند، کفش هایی از سایر تولیدکنندگان در فروشگاه های آن عرضه می شود. این بلا بر سر کفش وین و کفش ملی نیز آمد، اما خوشبختانه در نهایت کفش ملی به طور کامل از پای درنیامد.

تولی پرس؛ نشان پاکیزگی که خبری از آن نیست

بدون شک برند تولی پرس را در صنعت شوینده به خوبی به خاطر می آورید. برندی که در دهه 80 تبلیغات فراوانی در رسانه های صدا و سیما داشت …

شرکت تولید دارو با تأسیس واحدی با نام واحد دترجنت، پودر لباس‌شویی «دریا» را در سال ۱۳۴۳ تولید و اولین محموله از آن با عنوان «کاروان دریا» را روانه بازار کرد. با گسترش تقاضای بازار و لزوم افزایش ظرفیت تولید و تنوع محصولات شوینده، واحد دترجنت تولید دارو با عنوان شرکت تولی‌پرس با ظرفیت سالانه ۷۵ هزار تن انواع پودر لباس‌شویی به ثبت رسید. این واحد تولیدی در سال ۱۳۵۲ به شهر صنعتی البرز در قزوین، انتقال یافت و با تولید محصولاتی از جمله پودر لباس‌شویی دریا و تک، پودر ماشین لباس‌شویی شوما، مایع ظرف‌شویی جام و آبشار، مایع نرم‌کننده لباس هاله و سفید کننده زدا شروع به فعالیت کرد.

در ابتدای دهه ۶۰ و متعاقب تقاضای بالای بازار شرکت تولی‌پرس اقدام به افزایش ظرفیت کرد و در سال ۱۳۷۹ از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل شد. تعطیلی کارخانه این شرکت در تاریخ ۲۷ مرداد ۹۷ رقم خورد. دلیل آن نیز وجود مشکلات در تهیه مواد اولیه اعلام شد. گرچه تولی پرس مجددا در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۹۷ بازگشایی شد، اما این بازگشایی دوامی نداشت و در تاریخ ۲۸ مهر مجددا تعطیل شد.

با مراجعه به وب‌سایت شرکت، مشاهده می کنیم که تولی‌پرس هنوز فعال است و تکذیبیه‌ تعطیلی کارخانه های آن هم در آن قرار گرفته، ولی هم سایت مشکل بارگذاری دارد و هم مثل گذشته خبری از محصولات آن در بازار نیست.

پارس الکتریک؛ لپ تاپ ایرانی که هیچ گاه روانه بازار نشد

زمانی در خانه هر ایرانی حداقل یک محصول پارس وجود داشت. از تلویزیون‌های سیاه و سفید نقلی‌اش گرفته تا باتری‌هایی که قدیمی‌ها به آن قوه می‌گفتند! کارخانه‌های پارس توشیبا، پارس شهاب، پارس الکتریک، باتری پارس، لوازم خانگی پارس و چندین واحد صنعتی دیگر توسط محمدهاشم برخوردار از سال ۱۳۴۱ بنیان‌گذاری شدند تا هشت هزار نفر در این کارخانه‌ها مشغول کار شوند!

این مجموعه بعدا دولتی شد و تحت نظر سازمان صنایع ملی ایران به فعالیت خود ادامه داد. پارس‌الکتریک به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های تأمین اجتماعی در سال ۱۳۷۱ به فعالیت خود ادامه داد. از بین شرکای تجاری این شرکت تنها گروندیگ آلمان که در بین برندهای صوتی و تصویری برند درجه سوم اروپا به شمار می‌آمد، با این شرکت همکاری‌اش را ادامه داد. گروندیگ چند سال پیش برای همیشه تعطیل شد و پارس الکتریک نتوانست این برند را خریداری و به نام خود ثبت کند. از این رو برای تولید تلویزیون دست نیاز خود را به سمت کارخانه‌های کره‌ای دراز کرد تا با یکی از قدیمی‌ترین برندهای صوتی و تصویری آسیا همکاری کند.

شرکت پارس الکتریک که زمانی رویای تولید لپ تاپ ایرانی را در سر می پروراند، با تغییر ناگهانی در سِمَت مدیر عاملی سرنوشت نامعلومی پیدا کرد تا کارخانجات آن به متروکه ای تبدیل شوند. گرچه اخیرا زمزمه هایی مبنی بر فعالیت دوباره آن شنیده می شود.

شما چه کسب و کارها یا برندهای معروف تجاری دیگری را می شناسید که در روزگار خود سرآمد تولید بوده اما هم اکنون ورشکست شده یا به حالت نیمه تعطیل درآمده اند؟ از شما درخواست می کنیم تا نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید و در تکمیل این مقاله ما را یاری کنید.