جدیدکشف فولاد زنگ نزن 1000 ساله در ایران!
مقدمه
فولاد کروم دار که عموما به عنوان "فولاد ضدزنگ" شناخته می شود، از جمله فلزات ساختمانی است که توسعۀ آن به دهه های اخیر بازمی¬گردد. اما شواهد نشان می دهند که کشف فولاد زنگ نزن قدمتی 1000 ساله در ایران دارد! ...
طبق یافته های جدید منتشر شده در نشریۀ Archeology، کشف فولاد زنگ نزن به قرن یازدهم میلادی بازمی گردد. از این فولاد احتمالاً برای ساختن شمشیر، خنجر و چنین سلاح هایی استفاده می شد. اما این فلزات حاوی فسفر نیز بودند که باعث ضعف آن ها می شد.
راشل علی پور (Rachel Alipore)، نویسندۀ اصلی این پژوهش و باستان شناس در دانشگاه کالج لندن، اظهار داشته که این فولاد بوته ای (Crucible Steel) از موادی حاوی حدود 1٪ تا 2٪ کروم و 2٪ فسفر تولید شده است.
باستان شناسان و مورخان، تا امروز کاملاً مطمئن بودند که فولاد کروم دار از مواد مهندسی اختراع شده در سال های اخیر بوده اند. البته فولادهای زنگ نزن امروزی حاوی کروم بسیار بیشتری از فولاد تولید شده توسط ایرانیان باستان است.
این مقالۀ جدید، اولین شواهد را در مورد اضافه کردن مداوم و عمدی یک ماده معدنی دارای کروم (احتمالاً کرومیت) به شارژ اولیۀ فولاد کروم دار ارائه می دهد. از این موضوع می توان نتیجه گرفت که 10 قرن پیش این فولاد ضد زنگ به طور عمدی و با اهداف مشخصی تولید شده است.
ترجمه نسخه های خطی قرون وسطای فارسی، تیم تحقیق را به «چاهک» (Chahak)، یک مکان باستانی در جنوب ایران هدایت کرد. چاهک یک مرکز مهم برای تولید فولاد بوده و تنها مکان باستانی در ایران است که شواهدی از ساخت فولاد را در خود جای داده است.
در این منطقه، آهن در بوته های بلند به همراه سایر مواد معدنی و آلی ترکیب می شد. سپس در کوره تحت حرارت بالا قرار می گرفت. پس از ریخته گری و خنک شدن، به صورت سلاح و دیگر ابزارآلات فلزی استفاده می شد. این روش در بسیاری از فرهنگ ها از جمله وایکینگ ها بسیار مهم و رایج بود.
3
دقیــقه مطالعه
ریخته گری چیست؟ انواع و روش های ریخته گری
ریخته گری (casting) یکی از فرآیند های تولید است که طی آن یک ماده مذاب درون یک قا...
علیپور در این باره گفته است:
فولاد بوته ای به طور کلی یک فولاد با کیفیت بوده است. این فولادها حاوی ناخالصی نبوده و برای تولید سلاح و مهمات و سایر تجهیزات حساس به کار می رفته است.
دست‌خط اصلی به کار رفته در این تحقیق، توسط دانشمند پارسی «ابوریحان بیرونی» و در قرن 10 یا 11 میلادی نوشته شده است. این نسخه با عنوان Al-Jamhir F-Marifah Al-Jawahar دستورالعمل هایی را در مورد چگونگی ساخت فولاد بوته ای ارائه می دهد.
اما یک عبارت مرموز را نیز در خود جای داده است. در این نسخۀ باستانی، از واژۀ Ruskhtaj (به معنای سوختن) استفاده شده که محققان معتقدند اشاره به «کرومیت» دارد.
بقایای بوته، حاوی سرباره بوده است. حفاری در چاهک منجر به کشف بقایایی از ذغال سنگ باقیمانده در سربارۀ بوته قدیمی (مواد زائد باقیمانده از جداسازی فلز) شده است. قدمت رادیوکربن (Radiocarbon) این ذغال سنگ به قرن 10 تا 12 میلادی برمی گردد.
برای تجزیه و تحلیل نمونه های سرباره از یک میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) استفاده شد که آثاری از کرومیت معدنی را نشان داد. سرانجام، تجزیه و تحلیل ذرات فولاد موجود در سرباره نشان می دهد که فولاد مورد نظر بین 1٪ تا 2٪ کروم داشته است. طبق اظهارات دکتر علیپور:
ما متوجه شدیم که فولاد بوته ای کروم دار ساخته شده در چاهک، فقط در نوع خود کروم دارد. عنصری که در تولید فولادهای مدرن مانند فولاد ابزار و فولاد زنگ نزن برای ما مهم است. این فولاد از نظر خواص، مشابه فولاد ابزار مدرن است. مشخص است که مقاومت و سختی ناشی از کروم، باعث افزایش خواص مورد نیاز برای ساخت ابزار می شود. آثار فولاد بوته ای ایرانی را می توان در موزه های جهان یافت. ما از قبل می دانیم که از فولاد قابل حل (soluble steel)، برای ساخت سلاح ها، زره، عتیقه جات و سایر ابزارها استفاده می شده است.
از منطقه چاهک در نسخه های خطی تاریخی به عنوان محلی برای ساخت تیغه ها و شمشیرها یاد شده است. اما در گزارش ها آمده است که تیغه های تولید شده که با قیمت بسیار بالایی فروخته می شند، شکننده بودند. از این ارزش خود را از دست دادند.
اما دلیل این شکنندگی چه بود؟ فسفری که در طول تجزیه و تحلیل این فولاد تشخیص داده شد، برای کاهش نقطه ذوب فلز به آن افزوده می شد. اما موجب کاهش سختی فولاد شده است.
با این وجود، این تحقیق به سابقۀ طولانی و خاص ایرانیان در ساخت فولاد اشاره دارد که به خودی خود بسیار مهم است. به اعتقاد محققین، از محتوای کروم موجود در این فولاد می توان برای تشخیص آن از سایر اشیای هنری استفاده کرد.
علیپور در ادامۀ صحبت هایش گفته است:
شواهد قبلی در مورد فولاد مورد مطالعه محققان مربوط به مراكز تولید فولاد در هند، سریلانكا، تركمنستان و ازبكستان است. هیچ یک از آنها کروم را تشخیص ندادند. بنابراین، کروم به عنوان یک جزء اساسی در تولید فولاد بوته ای، هنوز در هیچ یک از دیگر صنایع شناخته شدۀ باستانی رویت نشده است.
هم اکنون محققان امیدوارند بتوانند یافته های خود را با کارشناسان موزه در میان بگذارند تا به کشف قدمت و شناسایی بیشتر و بیشترِ اشیای این چنینی کمک کنند.
منبع
دیدگاه کاربران
من دارم از این فولاد